Parafudr(SPD), Aşırı Gerilim Sönümleyici (SSD)ve Nötr-Toprak (NGR) Regülatörlerinin Tarifi

Dünyadaki genel istatistikler incelendiğinde, yangınların %25–40’lık önemli bir bölümünde elektriğin başlıca etken olduğu görülmektedir. Orman yangınları ve sabotaj gibi unsurlar dışarıda bırakıldığında ise, yapı yangınlarının %60–80 gibi ürkütücü bir oranla neredeyse tek nedeni elektrik kaynaklı arızalar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu oranın bu kadar yüksek olmasının temel nedeni, yönetmeliklerde aşırı gerilim koruması kavramının uzun yıllardır yalnızca parafudr (SPD) cihazlarıyla sınırlı olarak ele alınmasıdır. Oysa parafudr (SPD),bilinenin aksine teknolojisi ve test terminolojisi incelendiğinde,  aşırı gerilimle ilgili bir korumaya değil, aşırı gerilim oluşumuna bağlı aşırı akımın toprağa iletilmesine odaklanmıştır. Bu da sistemde oluşan aşırı gerilimin cihazlara zarar vermesini engelleme konusunda oldukça sınırlı kalan bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır.

Aşırı Gerilim Sönümleyiciler(SSD, Surge Supression Devices) ise; parafudrlara ek olarak iyi bir topraklama ihtiyacı olmadan, hatta sistemde  topraklama olmasa bile (iyi bir topraklama yoksa parafudr(SPD) tamamen işlevsizdir) aşırı gerilim sönümleme kabiliyetini faz-faz ve faz-nötr arasında sağlayarak, sistemde aşırı gerilim kaynaklı hasarı daha başlama aşamasında sönümler yada elektriği keserek sistemde olası hasar yada yangın riskini ortadan kaldırır.

Nötr-Toprak Regülatörü (NGR) teknolojileri ise, nötr-toprak arası gerilim farkını özellikle donanımı yüksek teknolojilerde istenen 1V altına sabitleyerek ve 0,2V’dan daha fazla dalgalanmasını engelleyerek sistemlerin kararlılığını sürdürmesini sağlar. Bu da yangın ihbar sistemi gibi nötr-toprak gerilimi 1V üstünde offline olma riski gibi üst düzey güvenlik zaafiyetlerini ortadan kaldırarak, içerisinde ayrıca bulunan aşırı gerilim sönümleyici ile birlikte  elektrik güvenliğinde yeni bir standart oluşturmaktadır.

Parafudr (SPD) Nedir, Beklenti Nedir?

Parafudrlar (Surge Protective Device – SPD), aşırı gerilim oluştuğunda sistemde oluşan aşırı akımı toprağa ileten koruma elemanlarıdır. Yani, gerilimi sönümlemez, sadece bu gerilim farkı sonucunda oluşan ani akımı deşarj eder.

Birim fiyat tariflerinde parafudr tarifinin karşılığında yazan: “Aşırı gerilime karşı koruma ve nötr koruma” tabirleri dünyanın hiçbir parafudrunda bir özellik yada iddia olarak sunulmaz, sadece orjinalinden başka dillere çevirilirken yapılan eklemeler yada ithalatçıların fırsatçılık yaparak olmayan birşeyi yazmasıyla mevcuttur.

Bu da; aşırı gerilime karşı parafudr tercihi yapan projeci, müteahhit yada elektrikçinin doğru tercih yaparak sistemini koruma olasılığını yanlış tarif vasıtasıyla yok etmek demektir.

Sonuç olarak parafudrların nötr kopması gibi nötr hatalarına karşı bir koruma görevi yada aşırı gerilime karşı koruma gibi bir özellikleri olmadığı gibi, zayıf veya hatalı topraklama varsa aşırı akımı deşarj görevini de yapamaz.

Aşırı Gerilim Sönümleyici (SSD): Beklenen Etkin Korumanın Yeni Nesli

Aşırı Gerilim Sönümleyici (Surge Suppression Device – SSD), klasik parafudrların ötesinde çalışır. Sistemde aşırı gerilim oluştuğunda yalnızca akımı yönlendirmez; aktif olarak sönümleme yapar. Bu sayede nötr kopması yada hataları gibi durumlarda nötr hattını ve faz dengesini korur, topraklama yetersiz olsa bile çalışabilir ve faz, nötr ve toprak arasındaki gerilim farkını nanosaniye düzeyinde dengeleyerek arızayı oluşmadan engeller. Trimbox’ın TRVaristör teknolojisi, geleneksel varistörlerin 50 katı güce sahip olup, elektronik kartlar, PLC sistemleri ve yangına yol açabilecek küçük arkların bile önüne geçer. SSD’ler, SPD’lerin eksik kaldığı noktada sistem bütünlüğünü sağlar.

Nötr-Toprak Regülatörü (NGR): Görünmeyen Tehlikeyi Düzenleyen Teknoloji

Elektrik tesislerinde çoğu zaman fark edilmeyen en büyük risk, nötr-toprak potansiyel farkıdır. Zayıf, gevşek veya kopuk nötr bağlantıları, elektronik sistemlerde kararsız gerilimler, kaçak akımlar ve yangınlara yol açabilecek aşırı ısınmalar oluşturur. Nötr-Toprak Regülatörü (Neutral-Ground Regulator – NGR) cihazları, nötr ile toprak arasındaki gerilim farkını sürekli izler, bu fark 1 voltun üzerine çıktığında anında regülasyon sağlar, böylece yangın riskini ve elektronik cihaz arızalarını ortadan kaldırır. Özellikle acil aydınlatma, alarm, yangın ihbar sistemleri, hastane altyapıları ve veri merkezleri gibi kesintisiz çalışması gereken alanlarda NGR kullanımı hayati önem taşır.

Üç Cihazın Teknik Farkları

Özellik	Parafudr (SPD)	Aşırı Gerilim Sönümleyici (SSD)	Nötr-Toprak Regülatörü (NGR)
Koruma prensibi	Aşırı akımı toprağa iletir	Aşırı gerilimi aktif biçimde sönümler	Nötr-toprak farkını izler ve düzenler
Topraklama gereksinimi	Zorunludur	Topraklama yetersiz olsa da çalışır	Zayıf topraklamada bile farkı dengeler
Nötr hattı koruması	Yoktur	Aktif koruma sağlar	Nötr-toprak farkını sürekli regüle eder
Tepki süresi	Nanosaniye	Nanosaniye	Sürekli ölçüm/regülasyon
Standartlar	IEC 61643-11, UL 1449	IEC 61643-11, UL 1449, TSEK	IEC 61010-1, IEC 60950, TSEK

Yönetmeliklerde Yeni Bir Sayfa

Mevcut Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği’nde aşırı gerilim koruması yalnızca “parafudr” başlığı altında geçmektedir. Oysa yönetmelikte Aşırı Gerilim Sönümleyici (SSD) ve Nötr-Toprak Regülatörü (NGR) tanımları teknik olarak ayrı başlıklar altında yer almalıdır. Trimbox tarafından TSE, Çevre Şehircilik Bakanlığı ve Valiliklere sunulan öneri, bu cihazların enerji sürekliliği, yangın güvenliği ve standart uyumu açısından  iç tesisleri proje hazırlama yönetmeliğinde bulunan aşırı gerilim sönümleyici kullanımı zorunluluğunun kontrol ve denetiminin iç tesisleri ve binaların yangından korunması hakkında yönetmeliklerde de yer alarak kontrol ve denetiminin zorunlu hale getirilmesini hedefliyor.

Türkiye Kendi Standardını Yazıyor

Bu düzenlemelerin hayata geçmesiyle, Türkiye’nin elektrik güvenliği alanında kendi teknik standardını oluşturmasının ve dünyada öncü konumda olmasının önünü açacaktır. IEC – UL – TSEK uyumlu bu model, hem Amerika başta olmak üzere uluslararası 4 kıtadaki 6 ülkede lokal üretimi destekleyecek hem de ihracatta teknik üstünlük sağlayacaktır. Trimbox, 18 yıllık AR-GE geçmişi ve Test & Innovation Center altyapısıyla bu dönüşümün öncüsüdür. Yerli TRVaristör teknolojisiyle geliştirilen SSD ve NGR cihazları, yangın öncesi koruma kavramını teknik olarak somutlaştırmakta, “koruma cihazı değil, önleyici teknoloji” anlayışını sektöre kazandırmaktadır.

Sonuç: Yönetmelik Güncellenirse, Yangınlar Azalır

İç Tesisleri Yönetmeliği’nin revizyon sürecinde SPD, SSD ve NGR’nin ayrı sınıflar olarak tanımlanması; doğru cihaz seçimini, enerji sürekliliğini, insan ve tesis güvenliğini, elektrik kaynaklı yangınların azalmasını sağlayacaktır. Elektrik güvenliği artık sadece toprağa ilet değildir; nötr-toprak dengesizliği, aşırı gerilim sönümleme ve aktif regülasyon bir bütündür. Türkiye’nin geleceği için bu bütünlüğü yönetmeliklere kazandırmak, hem mühendislik hem insanlık görevidir.